عوامل موثر در شکل گیری شخصیت کودک
چگونگی شکل گیری شخصیت کودک
سال های اول زندگی که دوران کودکی نامیده می شود یکی از شیرین ترین دوره های زندگی است. کودک، مخصوصا در سنین یک تا هفت سالگی، درک چندان زیادی از محیط اطراف خود ندارد. این سالها، سن بازی و تفریح و به تعبیر روانشناسان دوران امیری کودک است. شما باید تا جایی که می توانید زمینه آسایش، رفاه و شادی او را فراهم کنید.
اما مراقب باشید یک مسئله بسیار مهم را فراموش نکنید. مسئله ای که اگر در این سنین از آن غافل شوید شاید دیگر زمان جبران کردن وجود نداشته باشد. آن مسئله بزرگ «شکل گیری شخصیت کودک» است. شاید تعجب کنید اگر به شما بگوییم، کودک شما در هفت سالگی در واقع نسخه کوچکی از آینده و جوانی خود است. اما این یک واقعیت است؛ در حقیقت قسمت عظیمی از شخصیت انسان در همان اوایل زندگی شکل می گیرد!
بنابراین شما باید نهایت تلاش خود را بکنید که علاوه بر تأمین رفاه امروز کودک خود، شخصیت موفقی برای فردای او تربیت کنید. در ابتدا لازم است که عوامل مؤثر در شکل گیری شخصیت کودک را بشناسید. چنانچه با این عوامل آشنا شوید و بتوانید به خوبی آنها را تحت کنترل بگیرید، گام اول را با موفقیت پشت سر گذاشته اید. اگر شما پدر و مادری هستید که فرزند کوچک دارند و یا پرستار کودک در منزل هستید و وظیفه مراقبت از کودکان زیر هفت سال را بر عهده دارید با ما همراه باشید تا مهمترین عوامل تأثیرگذار در تشکیل شخصیت کودک را به شما معرفی کنیم.
شخصیت چیست؟
شخصیت انسان در واقع همان واکنش های روانی و جسمانی هستند که در مواجهه با موقعیت های مختلف از خود بروز می دهد. مجموعه ای از ویژگی های پایدار که همیشه همراه او هستند و در وجود او نقش بسته اند. این ویژگی ها همواره در رفتارها و اعمال او نمایان می شوند و امکان ترک یا تغییر آنها نزدیک به صفر است. تعدادی از این ویژگی ها به صورت ذاتی از همان ابتدای تولد در کودک وجود دارند. اینها همان صفات ژنتیکی هستند که از والدین به کودک به ارث می رسند. به عبارتی می توان گفت، یکی از عوامل تأثیرگذار در شکل گیری شخصیت کودک، ژنتیک می باشد. برخی از صفات مانند ترس یا شجاعت، بی وفایی یا وفاداری و… ممکن است به صورت ارثی در ذات انسان نهادینه شده باشند.
اما علاوه بر ژنتیک، عوامل محیطی هم تأثیر فراوانی در این امر یعنی شکل گیری شخصیت کودک دارند. با این تفاوت که برخلاف ژنتیک که یک عامل غیرارادی است و بدون آنکه شما یا کودک انتخاب کرده باشید، صفاتی را در وی به وجود می آورد، شما می توانید عوامل محیطی را تحت کنترل گرفته و نقش مهمی در تربیت و رشد شخصیت فرزند خود داشته باشید. در زیر برخی از این عوامل را برای شما معرفی می کنیم:
نقش والدین در شکل گیری شخصیت کودک
والدین، مهمترین نقش را در شکل گیری شخصیت کودک خود ایفا می کنند. آنها بیشترین تعامل را با کودک خود دارند و می توانند با در پیش گرفتن روش های تربیتی مناسب، صفات مثبت اخلاقی و کرداری را در وی بپرورانند. و یا بالعکس، اگر روش های مناسبی را انتخاب نکنند، ممکن است موجب ایجاد عاداتی همچون ترس، پرخاشگری، زورگویی و خودخواهی در او شوند. روانشناسان می گویند، یک تا هفت سالگی، دوره طلایی تربیت کودک است. چرا که در این سنین، او هنوز درک کاملی از دنیای اطراف خود ندارد. نمی تواند کارهای شخصی خود را به طور مستقل انجام دهد و به کمک والدین نیاز دارد. بنابراین امکان کنترل کودک در این سنین وجود دارد و شما می توانید تأثیر مستقیم بر تربیت او داشته باشید. البته به یاد داشته باشید که علاوه بر شیوه تربیتی، رفتار خود شما نیز بسیار مهم است.
کودک، شما را می بیند. پدر و مادر قهرمانان زندگی او هستند. به همین دلیل همواره می کوشد تا شبیه شما رفتار کند. بنابراین اگر می خواهید صفاتی را در کودک خود پدید آورید ابتدا باید خودتان آن ویژگی ها را داشته باشید. به عنوان مثال شما نمی توانید از فرزند خود انتظار داشته باشید که آرام و مؤدب باشد در حالی که در مقابل چشمان او با همسرتان رفتار پرخاشگرانه و بدی دارید. یا نمی توانید شخصیتی با اعتماد به نفس بالا تربیت کنید در حالی که بارها کودک خود را در مقابل دیگر اعضای خانواده مسخره کرده اید. بنابراین تمام رفتارهایی که شما با کودک و حتی با اطرافیان خود دارید در شکل گیری شخصیت کودک شما تأثیر دارد. این رفتارها خواه و ناخواه در وجود کودکتان نهادینه می شود و کم کم تبدیل به جزئی از شخصیت او می شوند.
نقش خانواده در شکل گیری شخصیت کودک
محیط خانه اولین جامعه ای است که کودک با آن آشنا می شود و اعضای خانواده در واقع اعضای این جامعه کوچک اند. پس از والدین، خواهر و برادر و سایر افرادی که با شما زندگی می کنند مانند پدربزرگ و مادربزرگ، تأثیر زیادی در شکل گیری شخصیت کودک و تربیت او دارند. کودکان به شدت از خواهر و برادر بزرگتر خود تقلید می کنند و اخلاق و رفتار آنها را به خود می گیرند.
جایگاه کودک در خانواده
اگر به روانشناس مراجعه کرده و یا حتی فرم های مربوط به نظرسنجی های روانشناسی را پر کرده اید حتما متوجه شده اید که یکی از اولین سؤالات این است که چندمین کودک خانواده هستید؟ آنها عقیده دارند یکی از عوامل مؤثر بر شکل گیری شخصیت کودک، جایگاه وی در خانواده است. برای مثال، بر اساس تحقیقات انجام شده به اثبات رسیده است که کسانی که فرزند اول هستند از اعتماد به نفس بالایی برخوردارند و ذاتا مدیران خوبی هستند. در ضمن آنها تأثیر مستقیمی بر شخصیت فرزند دوم و سایر فرزندان خانواده می گذارند. در مقابل، فرزندان آخر، از نظر عاطفی رشد بیشتری کرده و عزت نفس بالاتری دارند.
اما خانواده هایی که تنها یک فرزند دارند چه می شوند؟ تک فرزندی یک مسئله بسیار مهم است. کودکی که تنها فرزند خانواده است، مدام ناچار است به تنهایی بازی کند به همین دلیل کمتر می تواند با سایر کودکان ارتباط برقرار کند. البته معمولا با ورود به مدرسه و محیط های آموزشی این مشکل کم کم حل می شود اما ممکن است او برای همیشه یک فرد انزواطلب و جامعه گریز باشد.
نقش رسانه در شکل گیری شخصیت کودک
رسانه های اجتماعی از قبیل تلویزیون، رایانه، انواع کتاب ها و مجلات، گوشی موبایل و.. تأثیر غیرقابل انکاری در شکل گیری شخصیت کودکان دارند. شرایط کنونی جامعه به گونه ای است که کودک از همان دو سالگی شروع به استفاده از این رسانه ها می کند. گاه مشاهده می شود که پدر و مادر برای آنکه کودکشان ساعاتی سرگرم بازی شده و به اصطلاح کاری به کار آنها نداشته باشد، به او اجازه می دهند در طول روز ساعتها با گوشی موبایل یا کامپیوتر بازی کند. یا مدت طولانی به تماشای کارتون بپردازد.
اما توجه داشته باشید که تمام این رسانه ها می توانند بر نحوه تربیت فرزند شما و شکل گیری شخصیت او تأثیرگذار باشند و عادات و رفتارهای جدیدی در وی به وجود آورند. چرا که اولا بازی ها و برنامه ها، به نوعی آمیخته با مطالب آموزشی و تربیتی هستند و این مطالب ممکن است برای کودک شما مناسب نباشند. ثانیا، کودک از همان ابتدا نحوه استفاده صحیح و یا غلط از این رسانه ها را یاد می گیرد و این همان چیزی است که در ذهن او نقش بسته و تا بزرگسالی با او همراه خواهد بود.
نقش دوستان در شکل گیری شخصیت کودک
تعامل با دیگران یکی از نیازهای انسان است. این نیاز در کودکان به صورت دوست یابی و بازی با همسالان، نمود پیدا می کند. کودک رابطه عاطفی با دوستانش برقرار کرده و به شدت از آنها تأثیر می پذیرد. بسیاری از ویژگی های اخلاقی و رفتارهای آنها را یاد گرفته و در ذهن خود ثبت می کند. بنابراین شما به عنوان پدر و مادر باید با آگاهی کامل بر ارتباطات کودک خود با دوستانش نظارت داشته باشید. چرا که همین بازی های کودکانه نیز تأثیر فراوانی در شکل گیری شخصیت کودک دارد.
نقش محیط های آموزشی در شخصیت کودک
انسان از همان بدو تولد آماده یادگیری است. بنابراین کودک می تواند متناسب با سنی که دارد از آموزش های مختلف (البته همراه با بازی و سرگرمی و نه به صورت اجباری) بهره مند شود.
مهدکودک ها، مدارس، کلاس های ورزشی و.. هر کدام می توانند عاملی مؤثر در شکل گیری شخصیت کودک بوده و صفات جدیدی را در او ایجاد کنند. یا به نوعی برخی از صفات او را تقویت و یا برخی را تضعیف نمایند. به عنوان مثال یک کلاس ورزشی مناسب می تواند صفات شجاعت و عزت نفس را در کودک بپروراند. یا حضور کودک درکلاس های آموزشی دیگر، حس استقلال را در وی تقویت می کند.
نقش پرستار کودک در شکل گیری شخصیت کودک
امروزه بسیاری از خانواده ها به دلیل داشتن شرایط مختلف از قبیل اشتغال مادر یا بیماری او و.. تصمیم می گیرند مراقبت از دلبند خود را برای ساعاتی از شبانه روز به پرستار کودک بسپارند. در طول این مدت پرستار موظف است به مسائلی از قبیل خورد و خوراک کودک، بهداشت او، خواب و استراحت، بازی و همچنین مسائل آموزشی او که از پیش تعیین شده اند بپردازد. مسلما رفتاری که پرستار با کودک دارد و نوع بازی هایی که با او نجام می دهد و یا آموزش هایی که به او می دهد در شکل گیری شخصیت کودک و تربیت او بسیار مؤثر خواهند بود. بنابراین والدین باید در زمان انتخاب پرستار کودک، فردی مطمئن، دلسوز، مهربان و با تجربه را انتخاب کنند. چرا که قصد دارند تربیت فرزند خود را به او بسپارند.
