دلایل کمبود پتاسیم خون (هیپوکالمی) در سالمندان + درمان هیپوکالمی
کمبود پتاسیم خون (هیپوکالمی) در سالمندان
همه ما می دانیم که وجود بسیاری از ویتامین ها و مواد معدنی در بدن امری ضروری است. تا زمانی که آنها به اندازه کافی در بدن موجود باشند، تمام اندام ها و ارگان ها عملکرد درستی داشته و سلامتی جسم و روح تأمین می شود. اما کمبود هر یک از این مواد می تواند منجر به بروز مشکلات مختلفی در بدن گردد این کمبودها اغلب در دوران سالمندی به وجود می آیند.
چرا که در این دوران، بدن دچار تغییر و تحولاتی شده و برخی از توانایی های خود را از دست می دهد. از سویی، عواملی چون بروز بیماری های مختلف و استفاده از داروها یا حتی عوامل ژنتیکی نیز می توانند در بروز چنین مشکلاتی مؤثر باشند. هیپوکالمی یا کمبود پتاسیم در بدن یکی از این اختلالات است که ممکن است به سراغ سالمندان بیاید. با ما همراه باشید تا به بررسی این عارضه و راه های پیشگیری و درمان آن بپردازیم.
هیپوکالمی چیست؟
پتاسیم یکی از مواد معدنی مهم موجود در بدن است. میزان این یون در خون تأثیر فراوانی بر عملکرد سلول ها، علی الخصوص سلول های ماهیچه های قلب و همچنین سلول های عصبی دارد. بهترین محدوده تعریف شده برای مقدار پتاسیم در خون، ۵/۳ تا ۵ میلی مول بر لیتر می باشد.
چنانچه مقدار آن بیشتر از mmol/L 5 باشد، هایپرکالمی و اگر کمتر از 3.5 mmol/L باشد، هیپوکالمی رخ می دهد که مسلما هر کدام می توانند مشکلاتی را در پی داشته باشند. در حقیقت، هیپوکالمی به کمبود پتاسیم در بدن اطلاق می شود که با توجه به میزان کمبود و سایر شرایط جسمانی سالمند ممکن است به راحتی حل شود و یا یک مشکل بزرگ تلقی گردد.
چرا سالمندان دچار کمبود پتاسیم می شوند؟
کمبود پتاسیم در بدن یا به دلیل دریافت کم این ماده معدنی اتفاق می افتد و یا به دلیل دفع بیش از حد آن از بدن. حالت اول ممکن است در اثر سوء تغذیه (عدم مصرف غذاهای حاوی پتاسیم) و یا سوء جذب (غذاهای مناسب میخورید اما پتاسیم آنها جذب بدن نمی شوند) ایجاد شود.
برای مشکل سوء تغذیه کافی است رژیم غذایی سالمند اصلاح شود. پرستار سالمند باید غذاهای سرشار از پتاسیم را در رژیم غذایی او بگنجاند. اما اگر سالمند مشکل متابولیسمی دارد و با اینکه پتاسیم مصرف می کند، این ماده جذب بدن او نمی شود باید تحت درمان تخصصی قرار گیرد.
حالت دوم یعنی دفع پتاسیم از بدن زمانی اتفاق می افتد که سالمند مشکلات کلیوی یا گوارشی داشته و یا داروهای خاصی استفاده کرده باشد. به طور کلی برخی از مهمترین علل بروز هیپوکالمی در سالمندان به شرح زیر می باشند:
- بیماری های کلیوی مانند نارسایی حاد یا مزمن کلیوی و یا اسیدوز توبولار کلیه
- بیماری کوشینگ
- لوسمی
- کمبود منیزیم در بدن
- داروهای ادرار آور
- مشکلات گوارشی مانند اسهال و استفراغ
- داروهایی که برای درمان بیماری آسم مصرف می شوند.
- بی اشتهایی
- مصرف الکل
کار پتاسیم در بدن چیست؟
در کشور ما برخی از مواد معدنی مانند کلسیم یا آهن به خوبی معرفی و بر ضرورت مصرف آنها تأکید فراوان شده است ولی متأسفانه برخی دیگر کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. بد نیست بدانید که پتاسیم، جایگاه سوم فراوانترین مواد معدنی موجود در بدن را به خود اختصاص داده است. این ماده در آب بسیار واکنش پذیر است و الکترولیتی قوی به شمار می رود.
یون پتاسیم (K+) مهمترین و فراوانترین یون داخل سلولی به شمار می رود. این یون ها، یون های سدیم را از درون سلول به بیرون منتقل کرده و مانع تجمع آب در داخل سلول می شوند. این امر از تشکیل تومور و پاره شدن سلول ها و همچنین اسپاسم های عضلانی جلوگیری می کند. از دیگر فواید مهم پتاسیم در بدن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
کنترل فشار خون بالا
همانطور که می دانید افزایش میزان سدیم در بدن موجب بروز بیماری های قلبی و عروقی و همچنین فشار خون بالا می شود.
مطالعات نشان داده اند که تبعیت از یک رژیم غذایی پرپتاسیم و بالا بردن سطح یون پتاسیم در بدن می تواند به کنترل این بیماری ها کمک کند.
جلوگیری از عصبانیت و افزایش شادابی و نشاط
پتاسیم در آب واکنش داده و به کاتیون تبدیل می شود. در واقع کاتیون با ایجاد جریان الکتریکی بین سلولی زمینه انتقال سیگنال های عصبی را فراهم می سازد.
فقدان این ماده معدنی مهم در بدن موجب کاهش سطح گلیکوژن در بدن شده و کاهش سطح انرژی بدن، خستگی و عصبانیت را در پی خواهد داشت.
جلوگیری از بروز سکته مغزی
متخصصان دریافته اند که مصرف مواد غذایی حاوی پتاسیم نقش مهمی در پیشگیری از سکته مغزی دارند.
سالمندانی که از خدمات پرستاری در منزل بهره مند می شوند به دلیل داشتن رژیم غذایی مناسب و کنترل مداوم سطح سلامتی، کمتر در معرض خطر ابتلا به هیپوکالمی و عوارض آن قرار دارند.
تنظیم تعادل مایعات داخل سلولی
وجود تعادل در توزیع مایعات در بدن امری حیاتی است. وظیفه تنظیم مقدار مایعات داخل سلولی بر عهده پتاسیم می باشد.
چنانچه این کار به درستی صورت نگیرد منجر به پاره شده سلول ها یا ایجاد تومور خواهد شد. داشتن رژیم غذایی پر پتاسیم از به هم خوردن تعادل مایعات داخل سلولی جلوگیری به عمل می آورد.
نشانه های کمبود پتاسیم (هیپوکالمی) در بدن
علائم هیپوکالمی معمولا خفیف بوده و به سختی قابل تشخیص هستند. اما کمبود این عنصر مهم می تواند منجر به بروز خستگی و بی حالی، گرفتگی عضلات، تپش قلب نامنظم، افسردگی، تکرر ادرار و حالت تهوع و استفراغ گردد.
همچنین سوزن سوزن شدن یا بی حسی دست و پا نیز می تواند علامت کمبود پتاسیم باشد. اگر سالمند شما داروهای مدر یا ملین یا داروهای بیماری آسم را مصرف می کند و همزمان دچار چنین حالاتی شده است بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
عوارض هیپوکالمی در سالمندان
هیپوکالمی می تواند منجر به بروز عوارض متعددی شود که از جمله شایع ترین آنها عبارتند از:
- خستگی مفرط
- ضعف عضلات و ماهیچه ها
- فلج عضلانی (در هنگام کمبود شدید پتاسیم پیش می آید.)
- یبوست
- تپش قلب
- مشکلات تنفسی
- بیماری های قلبی و عروقی
- خشکی پوست و آکنه
راه های تشخیص هیپوکالمی
اگر سالمند شما برخی از علائم بیماری هیپوکالمی را دارد سریعا با پزشک او مشورت کنید. زمانی که این عارضه به سرعت شناسایی شود با روش های بسیار ساده ای درمان شده و از بروز عوارض جدی تر جلوگیری به عمل می آید. چنانچه پزشک متخصص با معاینه بیمار و بررسی پیشینه پزشکی او احتمال وجود هیپوکالمی را دهد، درخواست انجام تست های آزمایشگاهی خواهد کرد.
احتمالا شما باید یک آزمایش خون برای تشخیص میزان پتاسیم موجود در خون و همچنین یک آزمایش ادرار جهت بررسی میزان پتاسیم دفعی توسط کلیه ها انجام دهید. در موارد کمی ممکن است برای اطمینان بیشتر، آزمایشات دیگری نظیر ECG یا ردیابی قلب نیز انجام شود.
درمان هیپوکالمی در سالمندان
خوشبختانه هیپوکالمی یک بیماری قابل درمان است. نوع درمان بستگی به میزان کمبود پتاسیم و همچنین به شرایط بیمار بستگی دارد. در موارد خفیف، با از بین بردن علت بیماری، مشکل حل می شود. به عنوان مثال اگر مصرف داروهای مدر و یا ملین منجر به بروز این عارضه شده اند، با قطع یا کاهش دوز مصرف دارو یا افزایش مصرف خوراکی های پرپتاسیم، کمبود پتاسیم بدن برطرف می شود.
همچنین ممکن است مصرف مکمل های پتاسیم و یا داروهایی که منجر به بالا رفتن سطح پتاسیم بدن می شوند توصیه شود. اما در موارد شدیدتر، پتاسیم کلرید وریدی تجویز می شود.
مواد غذایی سرشار از پتاسیم را بشناسیم
کارشناسان تغذیه می گویند، هر فرد بزرگسال باید روزانه حدود ۴۰۰۰ میلی گرم پتاسیم دریافت نماید. این عنصر پرفایده به طور طبیعی در بسیاری از مواد غذایی یافت می شود. بنابراین برای جلوگیری از ابتلا به هیپوکالمی کافی است یک رژیم غذایی سالم و پرپتاسیمی داشته باشیم.
- سیب زمینی
به عنوان مثال سیب زمینی یکی از بهترین منابع پتاسیم به شمار می رود. به طوری که یک سیب زمینی بزرگ پخته شده حدود 1600 میلی گرم پتاسیم دارد. همچنین همه ما موز را به عنوان یک میوه خوشمزه و سرشار از پتاسیم می شناسیم.
- موز
خوردن یک موز می تواند حدود 450 میلی گرم از این عنصر را وارد بدن شما بکند.
- لوبیای سفید
یک لیوان لوبیای سفید (104 گرم) ، 319 میلی گرم از پتاسیم بدن شما را تامین می کند.
این مقدار از پتاسیم نصف مقدار پتاسیم توصیه شده برای مصرف روزانه است.
- عدس
یک لیوان عدس (198 گرم) ، 731 میلی گرم از پتاسیم بدن شما را تامین می کند.
عدس علاوه بر پتاسیم بالا دارای فیبر بسیار قابل توجهی است.
- اسفناج
156 گرم از اسفناج ، 540 میلی گرم از پتاسیم بدن شما را تامین می کند.
علاوه بر پتاسیم ، اسفناج منبع غنی فیبر و آهن است .
- پرتقال
1 لیوان آب پرتغال (180 گرم) ، 326 میلی گرم از پتاسیم بدن شما را تامین می کند.
پرتقال سرشار از ویتامین های B , C ، آهن ، کلسیم ، فسفر ، سدیم و مس است.
- آووکادو
100 گرم آواکادو ، 485 میلی گرم از پتاسیم بدن شما را تامین می کند.
آواکادو تاثیر مفیدی بر جوان سازی پوست دارد.
- ماست
100 گرم ماست ، 141 میلی گرم از پتاسیم بدن شما را تامین می کند.
ماست را با اسفناج میل کنید تا پتاسیم بیشتری دریافت کنید.
- قیصی یا زردآلوی خشک
1 لیوان قیصی ، 1.511 میلی گرم از پتاسیم بدن شما را تامین می کند.
بالا ترین مقدار پتاسیم در زردآلوی موجود خشک است.
- آلوی خشک
1 لیوان آلوی خشک (174گرم) ، 1.124 میلی گرم از پتاسیم بدن شما را تامین می کند.
آلوی خشک مانند قیصی منبع غنی پتاسیم است.
- کلم بروکلی
نصف لیوان کلم بروکلی (معادل 125 میلی گرم) ،حاوی 147 میلی گرم از پتاسیم است.
کلم بروکلی یکی از سبزیجات مفید در رژیم لاغری است.
- برگ چغندر
هر یک برگ از برگ جغندر (معادل 320 گرم) ،حاوی 244 میلی گرم از پتاسیم است.
از خواص دیگر برگ چغندر میتوان از خواص آنتی اکسیدانی و ضد سرطان بود آن نام برد.
- ماهی
نصف فیله ماهی (معادل 178گرم) ،حاوی 684 میلی گرم از پتاسیم است.
ماهی منبع غنی ویتامین D ، امگا 3 و سرشار از پروتئین است.
- رب گوجه فرنگی
هر 1 لیوان رب گوجه فرنگی (معادل 262 گرم) ،حاوی 2.657 میلی گرم از پتاسیم است.
سعی کنید از رب گوجه فرنگی بیشتر در غذا استفاده کنید.
کلام آخر
هر چند که پتاسیم یک عنصر مهم جهت ادامه حیات و حفظ سلامتی بدن است، اما این امر دلیل نمی شود که شما در مصرف آن زیاده روی کنید. چرا که، همانطور که کمبود پتاسیم می تواند مشکل ساز باشد، افزایش بیش از حد آن در بدن هم موجب بروز عوارضی خواهد بود. بنابراین کافی است یک رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید. حتی اگر علائم هیپوکالمی را در سالمند خود مشاهده کردید خودسرانه وارد عمل نشوید و به پزشک مراجعه نمایید.
نوشته های مرتبط:
مدیر موسسه
مرکز سلامت، آسایش و مراقبت کیان مهر با مجوز وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و زیر نظر سازمان بهزیستی کشور قابل اعتماد و اطمینان با مدیریت با تجربه و پاسخگوئی شبانه روزی و با تیم متخصص و حرفه ای جهت رضایتمندی خانوادهای محترم میباشد. .
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگو شرکت کنید؟نظری بدهید!